Merkezli, Merkezsiz ve Dagitilmis Sistemler – 1. Kisim

Uzun bir yazi dizisi olacak… Hepsini okumak zorunda degilsiniz. En onemli kismi en uste koyacagim zaten. O yuzden en azindan ilk 3-4 paragrafi okusaniz yeter. Eger konunun detayina inmek isterseniz devam edebilirsiniz okumaya. Yok illada hicbirini okumayacam diyorsan, bari parani firmalara verme, git cocuk esirgeme kurumuna falan bagisla, bir ise yarasin. Yoksa Ciftlik bankin sahibi uruguayda parani yerken sen hala kavhecilerde nargile iciyor olursun…

Su kisim cok onemlidir: Bitcoin’in fiyati balinalar tarafindan arttiriliyor ve azaltiliyor diye insanlar Bitcoin’i merkezli sanabiliyorlar yada bu sekilde suclayabiliyorlar. “3-5 kisi kafasina gore piyasayi yonetiyor. Bu merkezli degil mi simdi?” diyorlar.

Hayir degil. Cunku merkezli sistem demek, en azindan kripto Dunya’sinda, yetki ve karar merci demektir. Sistemi degistirebilme, kapatabilme, güncelleme veya sansurleme yetkisine sahip olmak demektir. Benim senden daha cok param varsa, tabiki ben piyasaya senden daha fazla etki edebilecegim. Ama bu bahsettigimiz etki sadece fiyat etkisidir ve piyasa etkisidir ki 2 gun sonra benim gibi cok parasi olan bir baska kiside piyasayi etkilerek tam tersi yone de cekebilir. Buna serbest piyasa denir. Adil bir piyasanin geregidir.

Ben Dunya’nin en zengin insanida olsam, asla Bitcoin sistemini degistiremem. Blockchain’de bir guncelleme yapamam. Bitcoin’i sansurleyemem. Kapatamam. Hicbir insanin girmesini ve kulanmasini engelleyemem. Yani ne kadar param olursa olsun, Bitcoin ve Blockchain uzerinde hicbir yetkim ve karar verme hakkim yoktur. Tek bir islemi bile degistiremem yada geri alamam. Bu yetkiler sistemdeki herkese esit derecede dagiltilmistir ve her mining yapan, her full node sahibi olan kisi bu sistemde yerini alir. Sen, ben yada 3-5 kisi degil,  sistemin %51’i ne diyorsa o olur. Suanda Blockchain in %51’i demek milyonlarca bilgisayar demektir.

Iste bu yuzden Bitcoin ve Blockchain merkezsizdir ve daima merkezsiz kalacaktir.

Simdi gelelim, sistemlerin karsilastirilmasina…

1- Merkezli Sistemler

Bu tarz sistemler tek bir yerden yonetilir. Yetki ve karar merci tek bir yerdir. Ornek olarak herhangi bir firma verilebilir. Mesela Mastercard bir merkezli sistemdir. Merkezli sistemlerin iyi yani, islemleri hizli yapabilmeleri ve kullanici kolayligi saglamalaridir. Fakat en kotu yanlari ise guvenilirliklerinin dusuk olmasi ve istikrarsiz olmalaridir. Mesela suanda kredi kartinizla birsey aliyorken o islem 3-4 saniyede onaylanir. Cunku islem tek bir merkeze giderek aninda oradan onay alir ve tamamlanir. Ancak merkezsiz sistemlerde islem, networkun tamami, cogunlugu yada en azindan 3-5 i tarafindan onaylanmasi gerektigi icin daha fazla zaman surecektir. Bu merkezli sistemlerde buyuk bir avantaj saglar. Fakat bu merkezli platform, tek bir hedef olmasindan dolayi er yada gec saldirilardan zarar gorecek, cokecek yada hack edilebilecektir.

Bir diger ornek olarak Binance i verelim. Mesela Bitcoin’inizi orada satmak istiyorsunuz. Isleminiz, guzel gorunen, kullanici kolayligi saglayan bir platformda, cok kisa bir surede yapilarak size rahatlik saglar. Ancak Binance merkezli bir firma oldugu icin (MTGox, Wex ve bircok borsa gibi) hack edilirse yada firma sahipleri kacip gitmek isterse butun paraniz ve coinlerinizi kaybedersiniz. Bu oldukca buyuk bir risktir. Iste bu yuzden para piyasalarinda her daim guven, kolayliktan once gelmelidir.

Merkezi sistemler, tek bir yerden yonetilir, degistirilir veya kapatilabilir. Mesela suanda gidip Mastercard firmasinin yada Binance firmasinin fislerini cekerseniz sistem coker. Ayni sekilde devletten onlarin kapanmasi karari gelirse kapisina muhur vurabilirler. Merkezli sistemler sadece firmalar degildir. Devletler ve bankalarda bu sekildedir. Devletler mesela guclerini kolaylikla kaybedebilirler. Her yil yeni bir ulkenin ekonomik cokus yasadiginin haberi geliyor. Su siralar Venezuella ve Zimbabwe azami enfolasyon ile mucadele ediyorlar. Neden? Merkezli ekonomik sistemleri oldugu icin ve merkez kafasina gore para bastigi icin, paralarinin degeri kalmadi. Diger ulkelerle arasida iyi olmayinca yardim edende olmadi ve ekonomi iyice coktu. Turkiye’de 90 larda bunun benzer durumlarini yasamisti ve faizler %150 ye kadar cikmisti.

Merkezli sistemlerde bilgi ve yetki bir yerden dagitilir. Ustteki resimin sol kismindaki semada bunu gorebilirsiniz. Butun islemler merkezden gecerek diger kisilere ulasir. Kisilerin bibiri ile dogrudan, direk iletisimi yoktur. Mesela ben simdi size 10 dolar gondereceksem, bu once bir bankaya gider. Sonra o bankadan size ulasir. Tabi bankada arada komisyonunu alir. Sonuc olarak size ortalama sadece 9 dolar falan gelir. Merkezli sistemlerin calisma duzeni budur.

Birde sunu soyleyelim. Merkezli sistemlerin (firmalarin) bircogu IMKB’da mevcuttur. Dolayisiyla hepsinin bir hisse fiyati vardir. Bu hisse fiyatlarindaki degisikligin, merkezli yada merkezsiz sistem olmakla ilgisi yoktur. Merkezli olupta iyi ve kotu olan sistemlerde vardir. Merkezsiz olupta iyi yada kotu olan sistemlerde vardir. Dolayisiyla hisse fiyati merkeze gore degil, sunulan hizmetin kalitesine ve insanlarin verdigi degere gore degisir. Burada onemli olan istikrar ve guvendir. Buda yetkinin merkezli olup olmadigina gore degisir.